چین بزرگترین شریک تجاری و مشتری نفت ایران محسوب میشود. بخش عمدهای از صادرات نفت ایران به چین ارسال میشود و در این راستا تخفیفهای قابل توجهی ارائه میگردد. با این حال، افزایش روابط بین چین و عراق ممکن است منجر به کاهش صادرات نفت ایران به چین، که بزرگترین واردکننده نفت ایران است، شود. عرفان افاضلی، دبیر کل فدراسیون صنعت نفت، اخیراً در گفتوگو با ایلنا اعلام کرده است که چین در حال حاضر در ۴۱ پروژه مختلف در حوزه انرژی عراق سرمایهگذاری کرده است. از این تعداد، ۳۱ پروژه به نفت اختصاص دارد و در برخی از این پروژهها، مانند میادین بزرگ نفتی، چین جایگزین شرکتهای بزرگی مثل اگزونموبیل آمریکا شده است. حجم مبادلات تجاری بین دو کشور به گفته او ۵۰ میلیارد دلار است که شامل ۱۴ میلیارد دلار صادرات چین به عراق و ۳۴ میلیارد دلار صادرات عراق به چین میشود. اگر سرمایهگذاریهای چین در عراق نیز محاسبه شود، حجم کل مبادلات تجاری به ۸۰ میلیارد دلار در سال میرسد. این اظهارات نشان میدهد چین با افزایش مبادلات تجاری با کشورهای منطقه، به دنبال توسعه صنایع انرژیبر خود و خرید نفت به ارزانترین قیمت ممکن است. در این میان، روابط ایران و عراق در سالهای اخیر نوسانات زیادی داشته و حجم صادرات گاز و برق ایران به عراق قابل توجه بوده است.
احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد و دارایی، در سال ۱۴۰۱ اعلام کرد که تجارت بین ایران و عراق در آن سال ۲۰ درصد رشد داشته و پیشبینی کرد که در سال ۱۴۰۲ رکورد جدیدی در افزایش تجارت با عراق ثبت خواهد شد. این در حالی است که روابط تجاری بین عراق و چین به طور چشمگیری افزایش یافته است. چین قصد دارد با کمترین هزینه، بیشترین بهره را از بازار نفت آسیا ببرد. با اینکه تقویت روابط تجاری بین عراق و چین میتواند فرصتهای جدیدی برای کارآفرینان و سرمایهگذاران ایرانی ایجاد کند و آنها را به توسعه روابط تجاری خود در منطقه ترغیب کند، اما تحریمها همچنان به عنوان یک عامل مؤثر بر روابط تجاری ایران باقی مانده است. تحریمهای بینالمللی باعث شده بسیاری از کشورها در روابط تجاری با ایران تجدیدنظر کنند. به نظر میرسد چین، با وجود خرید نفت با تخفیف از ایران، همچنان به دنبال تقویت روابط خود با سایر کشورهای آسیایی است که در زمینه انرژی مزیت دارند. افزایش روابط تجاری چین با عراق که دومین تولیدکننده بزرگ اوپک است، میتواند بر تجارت بین ایران و چین نیز تأثیرگذار باشد.
ریسک پایین در بازار عراق
محمدصادق مهرجو، کارشناس انرژی، در گفتگویی با تجارتنیوز درباره تأثیر افزایش روابط تجاری چین و عراق بر ایران توضیح داد که برخلاف روسیه که گاهی نگاه سیاسی و امنیتی را وارد روابط اقتصادی میکند، چین چنین رویکردی ندارد و صرفاً با منطق اقتصادی عمل میکند. رویکرد چین در روابط با دیگر کشورها بر اساس رقابت و منطق اقتصادی است و این نگرش در روابط چین و عراق نیز تأثیرگذار خواهد بود. چین همواره در تلاش برای به دست آوردن بازارهای جدید و تصویب قراردادهای جدید با کشورهای مختلف است. مهرجو یادآور شد که در زمان نزدیک شدن به تصویب معاهده برجام، نخستوزیر چین به ایران سفر کرد تا قراردادهای جدیدی را امضا کند. اما هیئت دولت ایران در آن زمان استقبال چندانی نشان نداد. در واکنش به این رفتار، چین به عربستان سفر کرد و با محمد بن سلمان قراردادهای جدیدی منعقد کرد.
به نقل از مهرجو، چنین رفتاری نشاندهنده رویکرد رقابتجویانه چین در گسترش روابط اقتصادی خود است. وی تأکید میکند که اگر کشوری با چین قرارداد نبندد، چین به سوی بازار کشور دیگری میآورد. مهرجو توضیح میدهد که چین در مواقعی که ریسک سرمایهگذاری بالاست، سرمایهگذاری نمیکند. او بیان میکند که وضعیت سیاسی عراق به سمت ثبات میرود و روابط عراق با آمریکا برقرار است. عراق تحت تحریم آمریکا نیست و دارای منابع عظیم نفتی است. همچنین، بازار پیمانکاری در عراق قوی نیست و چین میتواند از این طریق سود بسیاری کسب کند.
او بیان میکند که قراردادهای چین اکثراً قراردادهای پیمانکاری از نوع امتیازی هستند و وضعیت عراق بسیار مساعد است تا شرکتهای بزرگ چین بتوانند وارد این کشور شوند. بر اساس این وضع، شرایط برای سرمایهگذاری چین در عراق بهترین شرایط ممکن را فراهم میکند. مهرجو با اشاره به نگاه چین به کشورها برای گسترش روابط اقتصادی، تأکید میکند که ایران نیز باید به همین صورت عمل کند. وی معتقد است که ایران باید به توازن بین شرق و غرب برسد، نه اینکه دیگر کشورها ایران را به توازن خود تبدیل کنند. در پایان، او امیدوار است که همانطور که به احیای روابط با غرب امیدوار است، روابط ایران و چین نیز گسترش پیدا کند. وی بیان میکند که افزایش روابط باید به گونهای باشد که کمپانیهای معتبر و قوی وارد کشور شوند و برای صنعت نفت ایران سودآور باشند.
با توجه به اظهارات او، پالایشگاهها یک مجموعه متنوع از محصولات را تهیه و با ترکیب آنها به عنوان خوراک مصرفی خود استفاده میکنند. این پالایشگاهها هر چقدر که بتوانند نفت سنگین بیشتری را تهیه کنند، سود بیشتری نسبت به پالایشگاههایی دارند که از نفت سبک استفاده میکنند. در واقع، هرچه بیشتر نفت اورال روسیه با تخفیفهای بیشتری تهیه شود، برای این پالایشگاهها مقرونبهصرفهتر خواهد بود. در مورد نگاه چین به ایران، مهرجو بیان میکند که چین نفت خام را از عربستان و عراق تهیه میکند و روابط با این دو کشور برای چین بسیار حائز اهمیت است. اما چین نیز نسبت به ایران ملاحظاتی دارد. به عنوان مثال، چین برای احیای روابط ایران و عربستان گامهایی برمیدارد. همچنین، چین ملاحظاتی در خصوص روابط ایران با اروپا و آمریکا دارد تا بتواند قراردادهایی مانند قرارداد ۲۵ ساله را در شرایط بهتری منعقد کند.
در پایان، مهرجو بیان میکند که چین به دلیل ظرفیت قابل توجه عراق، به عنوان تامینکننده اصلی به این کشور نگاه میکند. از طرف دیگر، چین روزانه حدود ۴.۲ میلیون بشکه نفت خام تولید میکند و باید بقیه نفت مورد نیاز خود را وارد کند. به نظر میرسد افزایش روابط چین و عراق ممکن است منجر به کاهش واردات نفت خام ایران به سوی چین شود. با این حال، با توجه به تخفیفهای گستردهای که ایران به چین ارائه میدهد و نیاز بالای این کشور به مصرف نفت، احتمالا واردات نفت ایران از سوی چین همچنان ادامه خواهد داشت.
