در اوایل دوره ماقبل تاریخ، سنگ معدنی مس بومی یا خالص، اغلب در نزدیکی سطح زمین قرار داشت و مس بومی، به عنوان یک ماده فوقالعاده چکشخوار و قابل انعطاف، در مبادله کالاها، در پیش از 8000 سال قبل از میلاد مسیح، در نواحی آناتولی شرقی، بکار میرفته است.
در 5900 سال قبل از میلاد، در آناتولی، در چاتالهویوک (از آثار مهم دوره نوسنگی در دشت قونیه آناتولی)، مهرههای مسی بومی، برای تدفین زنان بکار میرفتند.
در چین، مصنوعاتی مسی یافت شده، که قدمت آنها حداقل به 4 هزاره قبل از میلاد مسیح برمیگردد.
معادن وسیع مس کارگالی، استپهای شمالی قزاقستان امروزی، مربوط به اواخر 4 تا اوایل 3 هزاره قبل از میلاد مسیح، هستند. همچنین تصور میشود که از 4 هزار سال قبل از میلاد، در نوبیا، جنوب مصر و حدود 1200 سال قبل از میلاد، در محلی واقع در جنوب شرقی آزلیک در نیجر، روی مس کار میشده است.
یک منبع مهم مس مصری و رومی، در قبرس قرار داشته است، جایی که مس از 3500 سال قبل از میلاد به طور محلی مورد بهرهبرداری قرار گرفته و از 2500 سال قبل از میلاد، بمحض ارتباط فرهنگی با آناتولی، بهرهبرداری از آن شدت گرفته است.
در اروپا، عصر بهرهبرداری از مس یا کالکولیت، بسته به منطقه در زمانهای مختلف آغاز شد؛
- در نزدیکی کوههای کارپات، تمدن وینچا (5700-4500 قبل از میلاد)، که بیشتر کشورهای بالکان را در بر گرفته بود، یک تبر مسی که قدمت آن به 5500 سال قبل از میلاد برمیگردد، ساخته شد.
- بعدها در گوردخمهها یا شهرهای مردگان تمدن وینچا، در نزدیکی پلوکنیک، در بلغارستان امروزی، ابزار مسی، تسلیحات و زیورآلات شخصی مسی مانند بازوبند، پیدا کردند و در حدود 4800 سال قبل از میلاد در نزدیکی آن منطقه، سوزن، درفش، مهره و گوشواره مسی، تولید میکردند.
- تمدن وارنا بلغارستان (4000-4400 سال قبل از میلاد)، از تبرها، سرنیزهها و اسکنههای مسی، استفاده میکردند.
- عصر مس در حدود 4200 سال قبل از میلاد، در اتریش و باواریا و حدود 3300 سال پیش از میلاد، در دیگر مناطق جنوب اروپا، آغاز شد.
این گمان وجود دارد که ذوب مس، از اواخر 6 تا اوایل 5 هزاره قبل از میلاد، در بالکان و شاید ایران، انجام میشد. همچنین در آن زمان، فلزکاران قادر بودند تا مس را با دیگر فلزات ترکیب کنند و آلیاژهای مختلف را کشف کنند.
منشا بیشتر آلیاژهای اولیه مس مشخص نیستند، اما در شمال گرجستان در منطقه قفقاز (بین دریای سیاه و دریای خزر)، در 5 هزاره قبل از میلاد، مس برای اولین بار با آرسنیک بومی آلیاژ شد و بعد از آن، سنگهای معدنی آرسنیک، آنتیموان، نیکل و سرب، همگی در آنجا با مس آلیاژ شدند.
مردم کشاورز تمدن کورا-آراکس (حدود 3500 تا 2500 سال قبل از میلاد)، در ارمنستان، جنوب قفقاز، شمال غربی ایران و شرق آناتولی، بر روی فلزات کار کرده و آنها را آلیاژ میکردند. از اوایل 3 هزاره قبل از میلاد، مصنوعات کوچک کمیاب از آلیاژ مس، به ویژه مهرههای مسی، از این مناطق یافت شده است که حاوی پنج تا شش درصد روی و همچنین آرسنیک و قلع، هستند. تمدن مایکوپ در قفقاز شمالی کنونی، از این آلیاژها برای ساخت اثاث قبر با کیفیت بالا، استفاده میکرده است. در ارمنستان، از اواخر 3 هزاره قبل از میلاد، چندین شیء برنجی ساخته شده و در 2 هزاره قبل از میلاد به گرجستان جنوبی و آناتولی شرقی، گسترش یافته است.
کشور چین نیز دارای ذخایر غنی از سنگهای معدنی روی بوده است، که احتمال میرود برنجهای اولیه از ذخایر روی این کشور ساخته شده باشند. ذخایر روی چین در آن دوران، از کوههای تای-هانگ از استان شانکسی در شمال، تا استانهای مرکزی و مایل به جنوب گوانگدونگ تا پا نیو (اکنون فقط در داخل تایلند است)، کشیده شده بود.
گزارشهای پراکندهای وجود دارد، مبنی بر اینکه از استان شانکسی سنجاق مویی یافت شده که حدود 3000 سال قبل از میلاد مسیح قدمت دارد. همچنین ادعای دیگری وجود دارد، مبنی بر اینکه، از استان شاندونگ، درفشی کشف شده که 3000 هزاره قدمت دارد. اما همانطور که به آن اشاره کردیم، این ادعاها پراکنده بوده و قابل استناد نمیباشند، بویژه که استفاده گسترده از برنج در چین تا قرن 15 میلادی رخ نداد.
